همه چیز درباره پوسیدگی دندان

پلاک میکروبی یک‌لایه بی‌رنگ، چسبنده، متشکل از باکتری و مواد قندی است که به‌صورت مرتب روی دندان‌ها تشکیل می‌شود، اصلی‌ترین دلیل ایجاد پوسیدگی دندانی و بیماری لثه است و درصورتی‌که برداشته و تمیز نشود به جرم دندان تبدیل می‌شود. میکروب‌های موجود در پلاک میکروبی باقیمانده‌های مواد غذایی را به اسید تبدیل می‌کند. این اسید مینای دندان را به‌مرور حل کرده و پوسیدگی ایجاد می‌کند. پوسیدگی دندان می‌تواند از یک دندان به سایر دندان‌ها سرایت کند. علل مختلفی برای ایجاد پوسیدگی مطرح شده است اما به‌طورکلی می‌توان گفت چهار عامل اصلی در ایجاد پوسیدگی دندان نقش دارند:

• میکروب‌ها: در دهان هر فرد به طور طبیعی انواع و اقسام میکروب‌ها وجود دارند ولی همه میکروب‌های موجود در دهان پوسیدگی‌زا نیستند. درواقع انواع خاصی از میکروب‌ها در پلاک میکروبی وجود دارند که می‌توانند پوسیدگی را به وجود آورند.
• مواد قندی: مواد قندی و کربوهیدرات‌ها باعث پوسیدگی دندان‌ها می‌شوند. شکل و قوام ماده غذایی، تعداد دفعات مصرف و نوع قند در ایجاد پوسیدگی نقش دارند.
• مقاومت شخص و دندان: عوامل متعددی همچون وضعیت بزاق دهان، شکل و فرم دندان‌ها، طرز قرارگیری دندان، میزان مقاومت دندان نسبت به اسید تولید شده توسط میکروب‌ها، نوع میکروب‌های موجود در حفره دهان و سلامت عمومی فرد بر میزان ایجاد پوسیدگی تأثیر دارند.
• زمان و سرعت ایجاد پوسیدگی: پوسیدگی دندان در یک‌لحظه و یک روز انجام نمی‌شود، بلکه مدت زمانی لازم است تا مینا حل شده و بافت مینا از بین برود. تحقیقات نشان داده است که بعد از خوردن غذا و رسیدن مواد قندی به میکروب‌های پلاک، تا ۵ دقیقه طول می‌کشد تا اسید ایجاد شود. در طی مدت 10 دقیقه میزان اسید به حداکثر مقدار خود می‌رسد. سپس 20 تا 60 دقیقه در همان حال باقی می‌ماند و بعد از آن به‌تدریج به حالت عادی برمی‌گردد. با هر بار خوردن غذای حاوی مواد قندی، محیط پلاک میکروبی اسیدی می‌شود و تا این محیط اسیدی به حالت عادی برمی‌گردد، با خوردن مجدد غذا محیط دهان دوباره اسیدی می‌گردد. به‌این‌ترتیب دندان‌ها دچار پوسیدگی می‌شوند.

پوسیدگی یک‌روند تدریجی است که برای ایجاد آن، زمان زیادی لازم است. شروع پوسیدگی از مینای دندان است که معمولاً با یک تغییر رنگ همراه است (قهوه‌ای یا سیاه‌رنگ) با ادامه پوسیدگی به لایه زیرین (داخل عاج)، دندان به سرما، گرما و شیرینی حساس می‌شود و حتی گاهی در دندان‌دردهای مداوم و شدید ایجاد می‌شود.
هنگامی‌که پوسیدگی به مرکز دندان (عصب) برسد، به طور معمول دردهای شدید شبانه، مداوم و خودبه‌خودی به وجود می‌آید و در صورت عدم درمان، در انتهای ریشه دندان عفونت ایجاد می‌شود که می‌تواند با ایجاد تورم بر روی لثه یا گاه تورم در صورت همراه باشد که به آن آبسه دندانی گفته می‌شود.

نشانه‌های پوسیدگی

وقتی دندانی دچار پوسیدگی می‌شود، ممکن است یک یا چند مورد از علامت‌های زیر را داشته باشد:

• تغییر رنگ مینای دندان که در محل پوسیدگی قهوه‌ای یا سیاه‌رنگ می‌شود
• سوراخ شدن دندان در محل پوسیدگی. گاهی میزان این تخریب کم است و فقط با معاینه دقیق مشخص می‌شود و گاهی مقدار زیادی از دندان از بین می‌رود، به‌طوری‌که شخص فکر می‌کند دندان او شکسته است
• حساس بودن یا درد گرفتن دندان در موقع خوردن غذاهای سرد، گرم، ترش‌وشیرین
• حساس بودن یا درد گرفتن دندان وقتی‌که دندان‌ها روی‌هم فشار داده شوند
• بوی بد دهان که می‌تواند به علل مختلف ایجاد شود و یکی از علت‌های آن پوسیدگی دندان‌ها است

محل‌های شایع پوسیدگی

محل‌های شایع تجمع پلاک میکروبی بر سطح دندان‌ها مکان‌های شایع پوسیدگی در دندان‌ها هستند که شامل سه ناحیه زیر است:

– شیارهای سطح جونده: در سنین اولیه رویش دندان‌های آسیای دائمی که دارای شیارهای عمیق هستند، به دلیل تجمع مواد غذایی در داخل شیارها احتمال ایجاد پوسیدگی خیلی زیاد است

– سطوح بین دندانی: به علت عدم دسترسی موهای مسواک به این منطقه و عدم استفاده از نخ دندان، میزان تجمع مواد غذایی و در نهایت احتمال پوسیدگی در این سطوح بالا است. لازم به ذکر است که این مناطق را تنها با استفاده از نخ دندان می‌توان تمیز کرد

– طوق دندان یا ناحیه اتصال لثه با دندان: میکروب‌ها در ناحیه طوق دندان تجمع می‌یابند؛ بنابراین اگر در هنگام مسواک کردن، دقت کافی برای تمیزکردن این ناحیه صورت نگیرد، پوسیدگی طوق دندان ایجاد می‌گردد، تجمع میکروب‌ها در این ناحیه باعث بروز بیماری‌های لثه هم می‌شود

کودکان، افرادی با رژیم غذایی حاوی میزان بالای کربوهیدرات، افرادی با بهداشت دهان و دندان ضعیف، افرادی که فلوراید به میزان مناسب دریافت نمی‌کنند، و یا در مناطقی سکونت دارند که آب آشامیدنی آنجا به میزان مناسب فلوراید ندارد، افراد با نقص و مشکلات فیزیکی که توانایی رعایت بهداشت دهان خود را ندارند، کودکان والدینی که خود دارای پوسیدگی‌های فعال هستند و کودکان با بیماری خاص که تحت درمان‌های ویژه قرار می‌گیرند بیشتر از دیگران در معرض خطر پوسیدگی دندان می‌باشند.

توصیه‌های خودمراقبتی پیشگیری از پوسیدگی دندان

• مسواک زدن دندان‌ها توسط مسواک مناسب با استفاده از خمیردندان حاوی فلوراید و با روش صحیح در مدت‌زمان مناسب و به‌صورت منظم مهم‌ترین عمل برای حذف پلاک میکروبی است
• استفاده از نخ دندان و دهان‌شویه‌هایی که توسط دندانپزشک تجویز می‌شوند
• تغذیه مناسب
• استفاده از فلوراید موضعی
• مراجعه منظم به دندانپزشک برای بررسی وضعیت دهان و دندان